150 rocznica urodzin genialnego wynalazcy

Rok Jana Szczepanika

W tym roku przypada 150. rocznica urodzin, genialnego wynalazcy, nazywanego „polskim Edisonem”, „galicyjskim geniuszem” czy „polskim da Vinci” - Jana Szczepanika, który swe dorosłe życie związał z Tarnowem. Pewnie ta rocznica przeszła by bez większego echa, gdyby nie decyzja podjęta przed laty przez zarząd Izby Przemysłowo Handlowej w Tarnowie. - Kilka lat temu uznaliśmy, że Izba Przemysłowo - Handlowa i zrzeszeni w niej przemysłowcy powinni mieć swojego patrona. Wybór padł na Jana Szczepanika znakomitego wynalazcę, którego postać została nieco zapomniana. Ówczesny prezes Izby wymyślił, aby statuetką Szczepanika wyróżniać znaczących przedsiębiorców, mający osiągniecia w swoich dziedzinach przemysłowo-gospodarczych, a także osoby podejmujące działania w zakresie szeroko pojętej kultury. Zależało nam bardzo, aby nie tylko przedsiębiorcom, ale całemu społeczeństwu przybliżać tę postać. Do tej pory było już dziewięć edycji gali, podczas których wręczano każdorazowo po trzy statuetki w różnych kategoriach – mówi prezes Izby Przemysłowo - Handlowej Marek Rzepka, przewodniczący komitetu obchodów 150 rocznicy urodzin Jana Szczepanika. Już we wrześniu 2021 roku z inicjatywy Izby Przemysłowo Handlowej odbyło się spotkanie przedstawicieli miasta, tarnowskich instytucji naukowych i technicznych, a także szkół oraz instancji kultury zlokalizowanych w miastach Szczepanika, czyli w Tarnowie i Krośnie, mające na celu wspólne wypracowanie założeń obchodów tego ważnego dla obu miast wydarzenia. - Każda z organizacji, które reprezentujemy, w jakiś sposób oddaje hołd i pielęgnuje pamięć o Janie Szczepaniku. Myślę, że przyszłoroczne obchody mogłyby właśnie w taki sposób zostać zorganizowane. Każda z organizacji mogłaby zaproponować coś, w czym się specjalizuje: jedni robią świetne wystawy, inni organizują wartościowe konferencje – mówił prezes Izby Przemysłowo-Handlowej w Tarnowie Marek Rzepka podczas pierwszego spotkania. Pod koniec ubiegłego roku został powołany komitet organizacyjny obchodów jubileuszu. W skład komitetu wchodzą m.in. samorządowcy, przedstawiciele szkół, instytucji i społecznicy nie tylko z Tarnowa, ale także z Krosna, skąd pochodził ten wybitny naukowiec i wynalazca

                Tarnowianin z wyboru

Jan Szczepanik urodził się 13 czerwca 1872 r. w Rudnikach (pow. Mościska), jako nieślubny syn Marianny, córki rolników z Mościska k. Krosna. Do 1875 r. wychowywany przez matkę, a po jej zamążpójściu za Ludwika Panka, wychowywał się u swoich wujostwa, Salomei i Wawrzyńca Gradowiczów w Krośnie. W mieście uczęszczał do pojezuickiej szkoły ludowej w latach 1878–1885. Towarzyszami dziecięcych zabaw byli późniejszy poeta i tłumacz Franciszek Pik zw. Mirandola, późniejszy geograf Eugeniusz Romer, przyszły generał Jan Romer oraz sędzia Jan Konstantynowicz. Następnie uczył się w Gimnazjum w Jaśle 1885–1888 i seminarium nauczycielskim w Krakowie. Maturę zdał 9 czerwca 1892 r. W latach 1887-1890 był nauczycielem wspomagającym w szkole powszechnej w Bączalu Dolnym koło Jasła. Do 1896 r. pracował, jako nauczyciel w podkrośnieńskich wsiach – najpierw w Potoku, następnie w Korczynie i Lubatówce oraz w podkrakowskiej Luboczy. Został zapamiętany, jako nauczyciel, który zawsze coś obliczał, notował, chodził zamyślony. Zdarzało się, że podczas lekcji nagle wybiegał ze szkoły i przynosił do klasy jakieś broszurki czy notatki i zagłębiał się w ich treść, nie interesując się zupełnie tym, co się wokół niego dzieje. Perypetie wiejskiego nauczyciela Szczepanika opisał kilka lat później Mark Twain. Następnie Szczepanik przeniósł się do Krakowa, gdzie zatrudnił się w usytuowanym na rogu ulic Floriańskiej i Św. Tomasza „Magazynie aparatów fotograficznych” Ludwika Kleinberga. Tam poznał technologię oraz konstrukcję ówczesnych aparatów oraz przyborów fotograficznych. Kleinberg zajął się później finansowaniem pomysłów swojego pracownika i założył w Wiedniu w 1898 roku towarzystwo zajmujące się wdrażaniem wynalazków Szczepanika pod nazwą „Societe des Inventions Jan Szczepanik et Cie”, które uruchomiło zakład produkujący karty perforowane do unowocześnionych przez wynalazcę maszyn żakardowych. Od 1902 Szczepanik był związany z Tarnowem gdzie 8 listopada 1902 r. w tarnowskiej bazylice katedralnej poślubił Marię Hiacyntę Wandę Dzikowską. Małżonkowie początkowo zamieszkali w Wiedniu, jednakże zakończone niepowodzeniem próby promowania wynalazków wpędziły Szczepanika w problemy finansowe, a w efekcie doprowadziły do bankructwa założonego kilka lat wcześniej towarzystwa. W rezultacie, w 1906 roku przeniósł się wraz z rodziną do Tarnowa, gdzie niezrażony wiedeńskim niepowodzeniem wznowił wynalazczą działalność. Było to możliwie nie tylko dzięki wsparciu kochającej żony, ale również jej rodziców, a zwłaszcza finansowej pomocy teścia. W latach 1906–1914 Jan Szczepanik opatentował szereg nowości z zakresu fotografii barwnej, nad którą pracował już wcześniej – nie używał płyt ani papieru fotograficznego, lecz wykorzystywał metodę blaknięcia barw pod wpływem światła. Wymyślił także kamerę filmową dla filmu barwnego oraz przystosowany projektor. Prace nad udoskonalaniem tych pomysłów prowadził do końca życia; stały się one podstawą sukcesu takich światowych potęg fotografii, jak Kodak i Agfa. Rosnące zainteresowanie jego osiągnięciami sprawiło, że po I wojnie światowej Szczepanik dzielił swój czas pomiędzy Tarnowem, w którym pozostała żona z dziećmi, a Berlinem, do którego wyjechał i gdzie z powodzeniem kontynuował działalność. Odnoszone na powrót sukcesy i uznanie, jakim znów zaczął cieszyć, dawały nadzieję na lepszą przyszłość dla całej rodziny. Niestety, przerwała je przedwczesna śmierć wynalazcy na skutek, jak się okazało, zawansowanej choroby nowotworowej. Jan Szczepanik zmarł 18 kwietnia 1926 roku. Pochowano go w grobie rodzinnym Dzikowskich na tarnowskim Starym Cmentarzu. Pozostały po nim liczne innowacje potwierdzone blisko setką patentów.

                    Genialny wynalazca

W trzech dziedzinach Szczepanik osiągnął zdumiewające rezultaty: w przemyśle tkackim, w optyce i elektronice”. W latach 1896–1906 opatentował szereg wynalazków z zakresu tkactwa, które wpłynęły na rozwój przemysłu włókienniczego. Dzięki nim zyskał rozgłos, sławę, a przede wszystkim stabilną sytuację finansową. Tak zwany system tkacki Szczepanika, obejmował: maszynę tkacką jego konstrukcji, zautomatyzowanie produkcji szablonów tkackich dzięki zastosowaniu metody fotograficznej, wykonywanie wzorów przez maszynę elektryczną, nowatorski system pracy maszyny żakardowej, metodę umożliwiającą produkcję wielobarwnych tkanin dekoracyjnych oraz opatentowanie tkaniny światłoczułej stosowanej w produkcji gobelinów metodą fotograficzną. Jest to elektryczna metoda fotograficznego kopiowania wzorów podczas produkcji tkanin. System ten stosowany był od 1898 roku przez austriacki oraz niemiecki przemysł włókienniczy. W 1898 roku Szczepanik wykonał metodą fotograficzną gobelin Apoteoza, dla uczczenia 50-lecia panowania cesarza Franciszka Józefa I, i osobiście przekazał go dostojnemu jubilatowi. Wśród wynalazków był system małoobrazkowej, barwnej kliszy filmowej, na którą w 1900 Szczepanik uzyskuje brytyjski patent. Do odwzorowania kolorów wynalazca użył w niej czarno-białego filmu oraz filtrów w trzech kolorach: czerwonym, zielonym oraz niebieskim. W 1915 roku opracowuje kamerę filmową do filmu barwnego, a później także projektor. Film został dopracowany w latach 1918–1925 i był wysoko ceniony za bliskie realizmowi oddawanie kolorów. System kolorowej fotografii oraz światłoczuły papier barwny – metoda ta została wykorzystana później przez przedsiębiorstwa Kodak (1928) oraz Agfa (1932). Telefot – udoskonalone urządzenie do przenoszenia obrazu na odległość, fotometr – urządzenie do pomiaru jasności. Kamizelka kuloodporna z roku 1901 r. wykonana z jedwabnej tkaniny z cienkimi blachami stalowymi. Wynalazek ten przyniósł Szczepanikowi sławę, ponieważ obronił przed śmiercią w zamachu króla hiszpańskiego Alfonsa XIII, który w dowód wdzięczności udekorował Szczepanika wysokim odznaczeniem państwowym – Orderem Izabeli Katolickiej w 1902 r. Podobnie zamierzał uczynić Mikołaj II, jednakże Szczepanik z pobudek patriotycznych odmówił przyjęcia orderu; zatem zamiast orderu car obdarował go złotym zegarkiem wysadzanym brylantami. Wśród pozostałych wynalazków jest m.in. fotosculptor – przyrząd służący do kopiowania rzeźb metodą fotograficzną, caloridul – wynaleziony w 1901 roku, samoczynny regulator ciągu kominowego w paleniskach kotłowych dający duże oszczędności węgla, film dźwiękowy, silnik elektryczno-chemiczny.

             Rok Szczepanika

Główne obchody Roku Szczepanika w Tarnowie przewidziane są w czerwcu br.

- Ponieważ 13 czerwca br. przypada 150 rocznica urodzin Jana Szczepanika z inicjatywy Izby Przemysłowo-Handlowej zorganizowaliśmy spotkanie z różnymi organizacjami działającymi w mieście m.in. z przedstawicielami tarnowskiego oddziału NOT, Stowarzyszeniem Elektryków Polskich, z zarządem Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Przemysłu Chemicznego i po wstępnych rozmowach środowisko uznało, że należy się zmobilizować i w jakiś szczególny sposób uhonorować postać Szczepanika, a przede wszystkim przybliżyć tę postać i jego wynalazki. Pod koniec ubiegłego roku został powołany komitet organizacyjny obchodów jubileuszu. Komitet skupia poszczególnych przedstawicieli organizacji z Tarnowa i Krosna. Jest to komitet o charakterze roboczym, natomiast jest też komitet Honorowy Obchodów, którego przewodniczącym jest Roman Ciepiela prezydent Tarnowa, prezydent Krosna Piotr Przytocki, a także rodzina Jana Szczepanika. Pierwszym zadaniem komitetu było wystąpienie o patronaty. Doszliśmy do wniosku, że powinien nim zostać minister kultury i dziedzictwa narodowego Piotr Gliński oraz minister edukacji i nauki Przemysław Czarnek i marszałek Małopolski Witold Kozłowski. Ze strony Krosna patronat objął marszałek Podkarpacia. Zapowiada się, więc duża uroczystość – mówi Marek Rzepka.

Komitet Organizacyjny obchodów postanowił, że w każdym miesiącu do czerwca br. powinno się odbyć jakieś wydarzenie, związane z postacią genialnego wynalazcy. W styczniu br. w tarnowskim ratuszu odbyło się spotkanie pod hasłem „Apoteoza” nawiązująca do nazwy jednego z gobelinów wykonanych na urządzeniach opracowanych przez Szczepanika. W ten sposób zainaugurowano rok Szczepanika. - W lutym tarnowska NOT zorganizowała spotkanie na temat osiągnięć wynalazczych Szczepanika w okresie pobytu w Tarnowie, a Izba Przemysłowo - Handlowa planuje pod koniec marca, o ile sytuacja na to pozwoli, spotkanie z dotychczasowymi laureatami nagrody Szczepanika. Spodziewamy się dyskusji jak ta nagroda wpłynęła na rozwój uhonorowanych firm – dodaje Marek Rzepka.

W kwietniu przewidziane są uroczystości w Krośnie. Muzeum Rzemiosła wraz ze studentami Karpackiej Państwowej Uczelni odtworzy trzy wynalazki Jana Szczepanika: kamerę, kamizelkę kuloodporną oraz urządzenie do przekazywania sygnału telewizyjnego na odległość. Przedmioty te zostaną zaprezentowane na specjalnej wystawie, której wernisaż odbędzie się 4 kwietnia 2022 roku. Kulminacja obchodów przypadnie na dzień 13 czerwca w dniu urodzin Jana Szczepanika. W sali koncertowej Tarnowskiej Szkoły Muzycznej odbędzie się jubileuszowa gala, podczas której nastąpi wręczenie fundowanych przez Izbę Przemysłowo-Handlową nagród Jana Szczepanik oraz medali Jana Szczepanika przyznawanych przez Stowarzyszenie Elektryków Polskich. Wstępem do gali będzie powitanie Jana Szczepanika w Tarnowie, w trakcie którego zaplanowany jest m.in. jego przejazd przez Tarnów, zdjęcie z drona na tarnowskim Rynku oraz złożenie kwiatów pod pomnikiem wynalazcy. Natomiast w przeddzień gali 12 czerwca odbędzie się występ zespołu „Pektus” z Cieżkowic - braci Szczepaników. - W ten sposób chcemy przybliżyć postać Szczepanika młodzieży. Występ odbędzie się w amfiteatrze letnim, a ponieważ mieści się tam około 400 osób, planujemy ustawić duży ekran w rejonie Grobu Nieznanego Żołnierza, aby ten występ mogło oglądać więcej osób.  14 czerwca w tarnowskiej Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej odbędzie się konferencja naukowa, mająca charakter targów innowacyjności. Na ten dzień zaplanowano również nadanie imienia Jana Szczepanika auli w PWSZ. Zaplanowaliśmy też panel dyskusyjny z osobami, z naszego regionu, które maja na swoim koncie wiele różnych wynalazków. W ten sposób chcielibyśmy pokazać, że współcześni Szczepanikowie żyją pośród nas. Przewidziana jest także wystawa tarnowskich zakładów fotograficznych pod hasłem - co się zmieniło w zakresie fotografiki na przestrzeni lat. Z bardzo ambitnych planów jest wykonanie ławeczki multimedialnej z postacią Jana Szczepanika na tarnowskim rynku. Na pewno będzie to duża atrakcja, bo każdy będzie mógł usiąść i zapoznać się z historią życia i dokonaniami Jana Szczepanika. Pomnik Szczepanika będzie zwrócony w kierunku „pasażu odkryć” gdzie jedna z sal tego obiektu poświęcona będzie właśnie Szczepanikowi. Ponadto będzie też sala poświęcona innemu tarnowskiemu wizjonerowi Dagaramie – Janowi Głuszakowi – wylicza Marek Rzepka zapraszając równocześnie na wszystkie wydarzenia.